Notka
Ks. Antoni Słomkowski (1900-1982), kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej, wybitny polski teolog, rektor KUL-u w latach 1944-1951 i jego odnowiciel po II wojnie światowej; za obronę katolickiej tożsamości uczelni represjonowany przez władze komunistyczne i więziony przez ponad dwa i pół roku; założyciel pierwszej w Polsce Katedry Teologii Ascetyczno-Mistycznej w KUL-u (1957) i twórca Prymasowskiego Studium Życia Wewnętrznego w Warszawie (1962); powołał do istnienia świecki instytut życia konsekrowanego Chrystusa Króla i Maryi Matki Królowej; powszechnie znany i ceniony w środowiskach kapłańskich i zakonnych rekolekcjonista.
"Niewątpliwym walorem tego dzieła jest wnikliwa analiza nauczania soborowego pod kątem życia duchowego. Jest to pierwsza polska próba odczytania dokumentów Vaticanum II pod kątem praktycznej aplikacji postulatu zawartego w Konstytucji dogmatycznej o Kościele, który głosi, że "wszyscy w Kościele, niezależnie od tego, czy należą do hierarchii, czy są przedmiotem jej funkcji pasterskiej, powołani są do świętości" (LG 39). Do tej myśli ks. Słomkowski wielokrotnie powraca w swoim dziele, poszukując sensu świętości przede wszystkim w Piśmie św. Odkrywa w nim prawdę, że świętość jest partycypacją w świętości Boga i jest zarazem przejawem działania Ducha Świętego w człowieku ochrzczonym. [...]
Ten zapis początków akademickiego uprawiania teologii duchowości w Polsce, pomimo upływu czasu, zachował swój walor naukowy i dydaktyczny. Można by nawet zaryzykować twierdzenie, że dzieło to w jakimś stopniu może zaspokoić niedosyt zakorzenienia teologii duchowości w przesłankach dogmatycznych i w nauczaniu Kościoła".
ks. Marek Chmielewski
Spis treści
WPROWADZENIE
PRZEDMOWA
WYKAZ SKRÓTÓW
Rozdział I
POJĘCIE I ŹRÓDŁA TEOLOGII ŻYCIA DUCHOWEGO
I. POJĘCIE ŻYCIA DUCHOWEGO
II. ŹRÓDŁA TEOLOGII ŻYCIA DUCHOWEGO
III. ŹRÓDŁA OPARTE NA DOŚWIADCZENIU
Rozdział II
DOSKONAŁOŚĆ CZŁOWIEKA W ŚWIETLE ZBAWCZEGO
PLANU BOŻEGO
I. ODWIECZNY PLAN BOŻY WOBEC LUDZKOŚCI
A. Myśl Boża a natura człowieka
B. Trynitarna podstawa doskonałości i świętości człowieka
II. URZECZYWISTNIANIE PLANU BOŻEGO NA POCZĄTKU LUDZKOŚCI
A. Stworzenie i natura człowieka
B. Wyniesienie człowieka przez łaskę i jego pierwotna harmonia
Rozdział III
URZECZYWISTNIENIE ZBAWCZEGO PLANU BOŻEGO
W MISTERIUM CHRYSTUSA
I. ZNACZENIE I POJĘCIE MISTERIUM CHRYSTUSA
II. MIŁOSIERDZIE I MIŁOŚĆ BOŻA ŹRÓDŁEM MISTERIUM CHRYSTUSA
III. PASCHALNE MISTERIUM CHRYSTUSA
A. Męka i śmierć Jezusa
B. Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie Chrystusa
C. Zesłanie Ducha Świętego przez Chrystusa uwielbionego
Rozdział IV
WŁĄCZENIE SIĘ W ZBAWCZE MISTERIUM CHRYSTUSA
I. WŁĄCZENIE SIĘ w MISTERIUM CHRYSTUSA PRZEZ KOŚCIÓŁ
A. Kościół i Duch Święty
B. Różne określenia Kościoła a dążenie do świętości
C. Cel i posłannictwo Kościoła
D. Konieczność Kościoła do zbawienia i uświęcenia
II. WŁĄCZENIE SIĘ w ZBAWCZE MISTERIUM CHRYSTUSA PRZEZ LITURGIĘ
A. Znaczenie liturgii dla życia duchowego
B. Istota liturgii
C. Cele liturgii
E. Liturgia a przyszłość
F. Rok liturgiczny a życie duchowe
III. WŁĄCZENIE SIĘ w MISTERIUM CHRYSTUSA PRZEZ SAKRAMENTY
A. Pojęcie sakramentów świętych
1. Chrystus Prasakramentem - Kościół Sakramentem
2. Włączenie w misterium Chrystusa i w Kościół przez charakter sakramentalny
B. Łaska jako skutek sakramentów
C. Sakramenty a wiara
D. Chrzest a życie duchowe
1. Chrzest jako wejście do Królestwa Bożego
2. Chrzest napełnia Duchem Świętym
IV. UDZIAŁ w KAPŁAŃSKIM, PROROCZYM I KRÓLEWSKIM URZĘDZIE CHRYSTUSA
A. Udział wiernych w kapłańskim urzędzie Chrystusa
B. Uczestnictwo wiernych w proroczym urzędzie Chrystusa
C. Uczestnictwo wiernych w królewskim urzędzie Chrystusa
Rozdział V
ŚWIĘTOŚĆ OWOCEM WŁĄCZENIA SIĘ W MISTERIUM CHRYSTUSA
I. POJĘCIE DOSKONAŁOŚCI I ŚWIĘTOŚCI
A. Pojęcie doskonałości
B. Pojęcie świętości
II. ŚWIĘTOŚĆ I DOSKONAŁOŚĆ BOGA, CHRYSTUSA, KOŚCIOŁA I NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY
A. Świętość i doskonałość Boga
B. Świętość Chrystusa
C. Świętość Ducha Świętego, Kościoła i Maryi
III. DOSKONAŁOŚĆ I ŚWIĘTOŚĆ CZŁOWIEKA
A. Świętość podstawowa czyli bytowa
B. Doskonałość i świętość moralna
Rozdział VI
ROZWÓJ ŚWIĘTOŚCI
I. KONIECZNOŚĆ ROZWOJU DUCHOWEGO
A. Istota rozwoju duchowego
B. Rozwój duchowym obowiązkiem
C. Podstawy i czynniki wzrostu w świętości
II. ROZWÓJ DUCHOWY DZIEŁEM BOGA I CZŁOWIEKA
A. Rola łaski Bożej
B. Wzrost w świętości jako owoc wysiłków człowieka
III. JEDNOŚĆ ŚWIĘTOŚCI ORAZ ROZMAITOŚĆ JEJ FORM I DRÓG
A. Jedna jest świętość
B. Rozmaitość dróg do świętości
C. Szczegółowe wskazania co do rozmaitości dróg
D. Społeczny aspekt świętości
IV. ZAGADNIENIE STOPNI w ROZWOJU DUCHOWYM
Rozdział VII
CNOTY PRZEJAWEM ŚWIĘTOŚCI
I. CNOTY w OGÓLNOŚCI
A. Natura i rola cnót
B. Sposób nabywania cnót
C. Podział cnót i ich wzajemne powiązanie
II. CNOTY TEOLOGALNE
A. Wiara
B. Nadzieja
C. Miłość
III. UDOSKONALENIE CNOT PRZEZ DARY DUCHA ŚWIĘTEGO
A. Działanie Ducha Świętego
B. Dary Ducha Świętego
C. Dary Ducha Świętego doskonalące wiarę, nadzieję i miłość
IV. CNOTY MORALNE KARDYNALNE
A. Roztropność
B. Sprawiedliwość
C. Męstwo
D. Umiarkowanie
E. Cierpliwość, łagodność i pokora
Rozdział VIII
POZNANIE SIEBIE WARUNKIEM WZROSTU ŻYCIA DUCHOWEGO
I. SUMIENIE
A. Kształtowanie sumienia
B. Rachunek sumienia
C. Rewizja życia
II. KIEROWNICTWO DUCHOWE
A. Potrzeba kierownictwa duchowego
B. Zadania i przymioty kierownika duchowego
C. Postawa osoby kierowanej
D. Ślub posłuszeństwa wobec kierownika duchowego
E. Rozeznanie duchów
Rozdział IX
ASCEZA CHRZEŚCIJAŃSKA
I. POJĘCIE ASCEZY
II. ASCEZA w ŻYCIU CHRZEŚCIJAŃSKIM
A. Asceza w świetle prawdy o stworzeniu i odkupieniu człowieka
B. Asceza w świetle Tradycji i historii
Wstęp
Praca niniejsza jest w dużej mierze owocem wykładów z teologii ascetycznej i mistycznej, które miałem w latach 1957-1960 na Wydziale Teologicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz wykładów na Prymasowskim Studium Życia Wewnętrznego w Warszawie.
Pierwsze redakcje pracy miały plan zupełnie inny. Był on bliski ujęciu, jakie mamy u autorów ujmujących teologię życia wewnętrznego według trzech dróg: oczyszczającej, oświecającej i jednoczącej. Osobny rozdział był także poświęcony omówieniu struktury życia wewnętrznego.
Jednakże uchwały Soboru Watykańskiego II, zwłaszcza Konstytucja o świętej liturgii i Konstytucja dogmatyczna o Kościele, skłoniły autora do bardzo znacznej zmiany całego planu.
Dwie istotne idee narzucały mi się jako dominujące, a mianowicie: odwieczny plan Boży wobec człowieka oraz misterium Chrystusa. Można nawet powiedzieć, że chodzi tutaj o jedną prawdę podstawową: odwieczny plan Boży wobec człowieka zrealizowany w misterium Chrystusa, w które człowiek się włącza i przez to uświęca się oraz oddaje Bogu cześć.
Plan pracy może oczywiście podlegać dyskusji. Aby jednak wskazać, jak wielka panuje rozmaitość, gdy chodzi o ujęcie teologii życia wewnętrznego, względnie ascetyki i mistyki, podajemy przy końcu szkic ujęć tejże dziedziny teologicznej przez różnych nowszych autorów.
Gdy chodzi o niniejszą pracę, pragnęliśmy dać życiu wewnętrznemu podbudowę teologiczną.
Jest rzeczą zrozumiałą, że niniejsza praca nie wyczerpuje ani nie obejmuje wszystkich zagadnień, które by można omówić; nawet te, które zostały poruszone, mogłyby być ujęte inaczej i bardziej wyczerpująco. Wiele kwestii, które nieraz są omawiane zwłaszcza u dawniejszych autorów, celowo pominąłem; niektóre kwestie zostały tylko poruszone. Zresztą wyczerpujące omówienie pewnych kwestii nie należy do teologii życia duchowego, lecz do teologii dogmatycznej czy moralnej.
Zdaję sobie sprawę z różnych niedoskonałości niniejszej pracy, sądzę jednak, że taka jaka jest, będzie pożyteczna. Chcę oddać przysługę głównie kapłanom, ale myślę jednak, iż większość kwestii została tak ujęta, że również ludzie świeccy będą ją mogli czytać z pożytkiem. O ten pożytek właśnie chodzi.
Uważam za miły obowiązek wyrazić swą szczerą wdzięczność p. Halinie Orzechowskiej oraz p. Genowefie Rabenda, które na różnych etapach powstawania tej pracy, swą tak chętną i ofiarną pomocą techniczną ułatwiły mi w bardzo dużym stopniu pisanie i przerabianie pracy.
Gorącym moim pragnieniem jest, by praca ta przyczyniła się do zrealizowania wymagań Soboru Watykańskiego II, który uczy, że "wszyscy w Kościele [...] powołani są do świętości" (LG 39). "Wszyscy chrześcijanie zachęcani są i zobowiązani do osiągania świętości i doskonałości własnego stanu" (LG 42).
Niech Maryja, Dziewica Niepokalana, Królowa świata, Matka Kościoła uprosi autorowi i czytelnikom obfite łaski oraz błogosławieństwo Boże.
Gniezno-Warszawa, dnia 8 grudnia 1971 r.
Fragment tekstu
(...)
Rozdział IV
WŁĄCZENIE SIĘ W ZBAWCZE MISTERIUM CHRYSTUSA
I. WŁĄCZENIE SIĘ w MISTERIUM CHRYSTUSA PRZEZ KOŚCIÓŁ
Według planu Bożego, Kościół odgrywa zasadniczą rolę, gdy chodzi o dążenie do świętości i doskonałości. Bóg chciał, by zbawienie ludzi było owocem dzieła Chrystusa, a "wierzących w Chrystusa postanowił zgromadzić w Kościele świętym" (LG 2). Vaticanum II tę prawdę stawia jako zasadniczą na początku Konstytucji dogmatycznej o Kościele i podejmuje ją znowu w rozdziale o Ludzie Bożym, ucząc, że "podobało się jednak Bogu uświęcać i zbawiać ludzi nie pojedynczo, z wykluczeniem wszelkiej wzajemnej między nimi więzi, lecz uczynić z nich lud, który by Go poznawał w prawdzie i zbożnie Mu służył" (LG 9). Nie znaczy to jednak, że wartość poszczególnej osoby na tym straciła, Bóg przecież daje łaski każdemu poszczególnemu człowiekowi, oświeca go i pobudza do dobra.
Aby właściwie zrozumieć znaczenie Kościoła dla uświęcenia człowieka, trzeba wziąć pod uwagę, czym jest Kościół. Chrześcijanin bowiem dążący do doskonałości, czyni to w obrębie Kościoła i środkami w dużej mierze podanymi przez Kościół.
A. Kościół i Duch Święty
Gdy chcemy określić naturę Kościoła, zwłaszcza z pozycji teologii życia duchowego, nie wystarczy wziąć za podstawę fakt, iż jest on założony przez Chrystusa. Kościół wypływa więc z miłości Ojca i ma spełnić w świecie zadanie przewidziane przez Ojca. Takie spojrzenie na Kościół wymaga, by często zadawać sobie pytanie, jaki winien być Kościół według myśli Ojca? To wymaga zagłębienia się w plan Boży wobec Kościoła. Równocześnie będzie tutaj konieczna stała konfrontacja tego, czym jest Kościół w danej epoce, czy nawet w danej chwili, i jakie spełnia zadania, z tym, czym winien być według Boga i jakie zadanie w myśl planu Bożego spełnić powinien. Chrześcijanin powinien zatem uwzględnić ten aspekt w swym dążeniu do doskonałości.
Otóż myśl Bożą i plan Boga wobec ludzkości, a w szczególności wobec Kościoła, objawił nam Syn Boży, Jezus Chrystus. Bóg zesłał bowiem Syna swego, czyli Słowo odwieczne, oświecającego wszystkich ludzi, by zamieszkał wśród nich, opowiedział im tajemnice Boże i zbawił ich (DV 4; zob. LG 3). Odtąd tylko przez Chrystusa można znaleźć wolę Bożą i poznać, czym według Boga jest doskonałość i świętość, która ma być realizowana przez chrześcijan w Kościele. Dlatego też tak ważna jest dla teologii życia duchowego sprawa, by coraz głębiej wnikać w Dobrą Nowinę, a wnikając w nią, pojąć ducha Jezusowego odnośnie do Kościoła.
Chrystus żył jednak tylko w określonym czasie, środowisku i kulturze, działał wśród określonych ludzi. Tymczasem Objawienie, które dał, odsłaniając tajemnice Boże, ma znaczenie dla wszystkich czasów i wszystkich ludzi.
Strona redakcyjna
Projekt okładki Bogdan Żukowski
Skład i łamanie Daniel Sałański
Korekta s. Iwona Meger
Copyright by Apostolicum Ząbki 2000
ISBN83-7031-242-X
Imprimatur
Nr 139(K)2000 Za zgodą Kurii Biskupiej Warszawsko - Praskiej z dnia 20.11.2000 r.
APOSTOLICUM
ul. Wilcza 8, 05-091 Ząbki
tel.(0-22) 781-74-64,65; fax 781-73-89
e-mail: info@apostolicum.pl apostol@perytnet.pl
księgarnia internetowa: www.apostolicum.pl