ks. Józef Makselon

Psychologia dla teologów

Kategoria

naukowe

Wydawnictwo Naukowe PAT

Cena 33.60 zł

ISBN 83-85245-08-1
344 strony
format 160x240 mm
oprawa miękka
Kraków
waga 0.550 kg
nr kat. Rhema 04732

Nakład wyczerpany!

Spis treści

Słowo do Czytelnika

I. GŁÓWNE KIERUNKI I DZIAŁY PSYCHOLOGII
(Ks. Henryk Krzysteczko)

A. Kierunki psychologiczne
1. Psychologia jako nauka o duszy
2. Psychofizjologia
3. Behawioryzm
4. Psychoanaliza
5. Psychologia humanistyczna
6. Psychologia poznawcza

B. Działy psychologii
1. Psychologia ogólna
2. Psychologia rozwojowa i wychowawcza
3. Psychologia kliniczna
4. Psychologia społeczna
5. Psychologia religii

II. METODY WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII
(Ks. Henryk Krzysteczko)

1. Introspekcja
2. Obserwacja
3. Eksperyment
4. Test psychologiczny
5. Metody ankietowe
6. Wywiad

III. BIOLOGICZNE PODSTAWY ZACHOWANIA
(Ks. Henryk Krzysteczko)

A. Układ nerwowy
1. Ośrodkowy układ nerwowy
2. Układ obwodowy
3. Układ nerwowy autonomiczny

B. Układ wydzielania wewnętrznego
1. Przysadka mózgowa
2. Tarczyca
3. Przytarczyczki
4. Nadnercza
5. Trzustka
6. Gruczoły płciowe

IV. ŻYCIE UCZUCIOWE CZŁOWIEKA (Ks. Andrzej Jagiełło)

A. Ogólna charakterystyka uczuć
1. Podstawy różnicowania emocji i uczuć
2. Główne źródła emocji i uczuć
3. Fizjologiczne aspekty życia uczuciowego
4. Teorie emocji

B. Podstawowe cechy i klasyfikacja uczuć
1. Zasadnicze cechy emocji i uczuć
2. Podział uczuć ze względu na treść
3. Podział uczuć ze względu na natężenie i czas trwania

C. Rola uczuć w życiu człowieka
1. Ekspresja uczuć
2. Rozładowanie wewnętrznego napięcia
3. Modyfikacja czynności poznawczych
4. Wpływ na sprawność działania

D. Rozwój uczuć
1. Istotne cechy procesu rozwoju uczuć
2. Czynniki rozwoju uczuciowego
3. Etapy rozwoju uczuć
4. Dojrzałość uczuciowa

E. Kształtowanie uczuć
1. Główne cele wychowania uczuć
2. Rola środowiska wychowawczego
3. Odpowiedzialność moralna za kształt uczuciowości

V. CZŁOWIEK W PROCESIE POZNAWANIA
(Ks. Andrzej Jagiełło)

A. Wrażenia
1. Pojecie i cechy wrażeń
2. Typy wrażeń
3. Wrażliwość

B. Spostrzeganie
1. Pojęcie i cechy spostrzegania
2. Rodzaje spostrzeżeń
3. Strukturalizacja spostrzeżeń
4. Uwarunkowania ludzkiego spostrzegania
5. Zaburzenia spostrzegania
6. Spostrzeganie pozazmysłowe

C. Wyobrażenia
1. Pojęcie i cechy wyobrażeń
2. Rodzaje wyobrażeń
3. Rola wyobraźni w życiu człowieka

D. Uwaga
1. Charakterystyczne cechy uwagi
2. Rodzaje uwagi
3. Kształcenie uwagi

E. Pamięć
1. Określenia pamięci
2. Typy pamięci
3. Cechy pamięci
4. Procesy pamięciowe
5. Zapominanie
6. Zaburzenia pamięci

F. Myślenie
1. Definicja i funkcja myślenia
2. Cechy myślenia
3. Klasyfikacja myślenia
4. Rozwiązywanie problemów
5. Zakłócenia myślenia
6. Doskonalenie myślenia

Wstęp

Deum et animam cupio scire
Św. Augustyn

Psychologię zwykle rozumie się jako naukę, która opisuje i wyjaśnia zachowanie człowieka. Jeżeli jednak ma ona mieć coś wspólnego ze sztuką rozumienia, to powinna być raczej mądrą wiedzą o dramacie istnienia człowieka. Istnienie to rozgrywa się na scenie świata i w polu obecności Boga. Wielowarstwowa psyche, funkcjonalnie związana z ciałem, odsłania się w bogactwie uczuć, wprost nieograniczonych możliwościach poznawczych i wolnym ludzkim działaniu, którego szczytową formą jest religijny akt. Religijny czyn ujawnia godność osoby i zarazem motywuje ją do międzyludzkich spotkań, które stają się świadectwem. Takie przekonanie o możliwościach i funkcji psychologu legło u podstaw prezentowanej książki. Wydaje się, że koresponduje ono z wielokrotnie artykułowanym zapotrzebowaniem Kościoła.
W Gaudium et spes czytamy bowiem: W duszpasterstwie należy uznawać i stosować w dostatecznej mierze nie tylko zasady teologiczne, lecz także zdobycze nauk świeckich, zwłaszcza psychologii i socjologii, tak żeby również i wiernych prowadzić do rzetelniejszego i dojrzalszego życia wiary (KDK 62). Autorzy tych słów - Ojcowie Soboru Watykańskiego II - uzasadniają postulat uwzględniania psychologii w duszpasterstwie tym, że badania psychologiczne głębiej tłumaczą aktywność ludzką (KDK 54); pomagają człowiekowi w lepszym poznaniu samego siebie i wspierają go też w tym, by wywierał bezpośredni wpływ na życie społeczeństw (KDK 5).
To ogólne zalecenie Sobór łączy już z okresem formacji kapłańskiej: Powinno się ich (alumnów) dokładnie pouczyć, jak korzystać z pomocy, których mogą dostarczyć nauki pedagogiczne, psychologiczne lub socjologiczne, według właściwych metod i zgodnie z przepisami władzy kościelnej (DFK 20). Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele formułuje następującą powinność biskupów: Winni zatroszczyć się o stosowne przygotowanie katechetów do ich zadań, tak żeby mieli dokładną znajomość nauki Kościoła oraz zasad psychologii (DB 14). O studiowaniu psychologii w seminariach duchownych mówi JAN PAWEŁ II w Reconciliatio et poenitentia: Do szafarstwa sakramentalnej pokuty każdy kapłan winien przygotowywać się już od lat seminaryjnych przez studiowanie teologii dogmatycznej, moralnej, ascetycznej i pastoralnej, a także nauk o człowieku, metodologii dialogu, a szczególnie rozmowy duszpasterskiej (29).Mając na uwadze adresatów książki, skoncentrowaliśmy się bardziej na tych działach psychologii, które winny interesować teologa i duszpasterza. Sporo miejsca poświęcamy ogólnej koncepcji człowieka i jego prawidłowemu działaniu. Zasadniczo nie zajmujemy się patologią różnych przejawów życia psychicznego człowieka, gdyż to jest przedmiotem badań psychiatrii. Bywa też przedstawiane w ramach medycyny pastoralnej czy psychologii pastoralnej.
Na początku książki sytuujemy psychologię w kontekście innych nauk i charakteryzujemy główne jej kierunki, by wykazać, że żaden z nich nie jest optymalny i wystarczający. Stąd potrzeba mądrego wybierania z nich tego, co wartościowe i możliwe do zastosowania. Chodzi bowiem o to, aby w celu rozumienia człowieka sięgać do różnych propozycji, ale nigdy nie poświęcać go dla weryfikacji jakiejś tezy psychologicznej.
Wiadomo, że nie sposób ukształtować dojrzałą osobowość i religijność bez znajomości poznawczej, emocjonalno - motywacyjnej i społecznej sfery osoby. Znaczną część książki poświęcamy więc tym zagadnieniom, by także ukazać ich wzajemne zależności oraz odniesienie do biosu. W końcowych rozdziałach Psychologii dla teologów analizujemy religijny aspekt funkcjonowania człowieka. Interesuje nas tam człowiek jako homo religiosus, który ze względu na właściwości swej natury zmierza poza siebie i jakoś się oddaje tak czy inaczej rozumianej transcendencji.
Czytelnik zauważy z pewnością, że do niektórych problemów wracamy wielokrotnie. Tak jest np. z zagadnieniem grupy. Piszemy o niej w kontekście problematyki osobowości, by wskazać, w jaki sposób grupa może wspomagać rozwój człowieka. Gdy zaś mowa o jednostce w grupie, to przede wszystkim analizuje się relacje międzyludzkie, które wówczas się zawiązują. I w tym, i w innych powtórzeniach jest zatem sens merytoryczny.
Tematy do dyskusji, jakie proponujemy w związku z treścią poszczególnych rozdziałów, nie są tezami do tradycyjnie rozumianych egzaminów. Chodzi głównie o zainicjowanie własnej refleksji nad zachowaniem ludzkim w wielu kontekstach. Pragniemy wyraźnie zaznaczyć, że aczkolwiek Psychologia dla teologów może być traktowana jako podręcznik, to jednak nie zamierzamy przesądzać, że tylko to, co w nim napisano, jest wystarczające dla zainteresowanych teologią.
Do każdego rozdziału dołączamy też propozycję takiej lektury, do jakiej sięgnąć warto, aby pogłębić bądź sproblematyzować te zagadnienia, które z konieczności musiały być ujęte skrótowo.
Mamy świadomość, że struktura naszej pracy jest dyskusyjna a niektóre ujęcia problemów tylko aspektowe. Traktujemy tę wersję książki jako podstawę do ewentualnych, z pewnością już lepszych opracowań. Na razie oferujemy ten podręcznik jako pomoc do wykładów z psychologii w uczelniach teologicznych.
W przyszłości chcielibyśmy uwzględnić doświadczenia innych wykładowców psychologii, studentów i duszpasterzy. Prosimy zatem o podzielenie się z nami tymi uwagami, które nasunie krytyczna lektura tego podręcznika. By ułatwić wymianę myśli, do książki dołączyliśmy krótką ankietę. Po wypełnieniu prosimy odesłać ją na podany tam adres. Dziękujemy.

Fragment tekstu

(...)

3. PRZYTARCZYCZKI
Na tylnej powierzchni tarczycy znajdują się cztery przytarczyczki. Są to bardzo małe gruczoły, o kształcie jajowatym, długości 3-8 mm i szerokości 2-5 mm. Przytarczyczki wydzielają hormon, który reguluje przemianę wap-niowo - fosforową w ustroju. Wapń jest niezbędny dla ustroju jako podstawowy budulec kości i zębów oraz regulator pobudliwości mięśni i nerwów. Prócz tego bierze on udział w procesie krzepnięcia krwi i uszczelnia naczynia krwionośne. Fosfor z kolei jest niezbędny do wytwarzania kwasu kreatynofosforowego, który wywiera wpływ na szybkość skurczu mięśni. Między ilością wapnia i fosforu we krwi istnieje pewien stosunek. Zmniejszeniu ilości fosforu we krwi towarzyszy wzrost w niej ilości wapnia i na odwrót. Prócz wpływu na metabolizm wapnia i fosforu w ustroju, przytarczyczki wywierają wpływ na gospodarkę wodną, elektrolitową i białkową ustroju.
W wyniku niedoczynności przytarczyczek wystąpić może tężyczka - choroba, którą cechuje nadmierna pobudliwość mechaniczna i elektryczna układu nerwowo -mięśniowego, objawiająca się tonicznymi, przeważnie obustronnymi, bolesnymi kurczami mięśni, głównie zginaczy kończyn. Przyczyną tężyczki mogą być zatrucia alkoholem czy tlenkiem węgla. U kobiet tężyczka może wystąpić w związku z ciążą, gdyż zwiększa ona zapotrzebowanie na wapń. Przyczyną tężyczki może być także karmienie piersią. Tężyczka kobiet ciężarnych i matek karmiących
piersią przeważnie przebiega łagodnie i ustępuje po rozwiązaniu niemowlęcia od piersi. Nadczynność przytarczyczek może spwodować chorobę dróg moczowych, zwłaszcza
kamicę nerkową.

4. NADNERCZA
Wykryte w r. 1563 przez Eustachiusza nadnercza są umiejscowione przy górnym biegunie nerek, jednakże nie są z nerkami związane i w przypadku nerki ruchomej pozostają na swoim miejscu. Wymiary jednego nadnercza wynoszą Ť przybliżeniu: długość ok. 5 cm., szerokość 3 cm., grubość do l cm. Nadnercza stanowią anatomiczne połączenie dwu różnych gruczołów wewnętrznego wydzielania: kory nadnerczy i rdzenia.
Prawie 80% nadnerczy stanowi kora nadnercza. Wydzielane przez nią hormony (kortykosterydy) wywierają wpływ na liczne czynności ustroju. Hormony kory nadnerczy (glikokortykoidy) zwiększają odporność organizmu w takich sytuacjach stresowych, jak zmiana temperatury otoczenia, głód, krwotok, uszkodzenia pourazowe, oparzenia, ciężka praca mięśniowa.
Kora nadnerczy wytwarza hormony płciowe męskie, zwane androgenami, i w mniejszym stopniu hormony płciowe żeńskie, zwane estrogenami i progesteronem. Zarówno u chłopców, jak i u dziewcząt w okresie pokwitania zwiększa się wydalanie androgenów nadnerczowych. Androgeny nadnerczowe przyczyniają się przypuszczalnie do wzrostu płodu, a w okresie życia pozałonowego do rozwoju mięśni i innych narządów, np. nerek.
Środkowa część nadnercza - rdzeń wytwarza hormony: adrenalinę i noradrenalinę, które są substancjami przekaźnikowymi w synapsach autonomicznego układu nerwowego. Przy obciążeniach (różnego rodzaju stresach) doprowadzają ustrój do stanu przystosowania, podnosząc np. ciśnienie tętnicze krwi.
(...)

Strona redakcyjna

Redakcja techniczna:
ks. Stanisław Kuciński SDB

Projekt okładki: ks. Ignacy Ryndzionek SDB

Copyright by ks. Józef Makselon

ISBN 83-85245-08-1

Wydanie II. Nakład 2000 egz.
Obj. ark. wyd. 26,5; ark. druk. 22.

Skład i druk:
Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego
ul. Konfederacka 6, 30-306 Kraków; tel. 66-40-00.