Renata Przybylska, Wiesław Przyczyna (red.)

Język katechezy

Do każdej przesyłki
dołączamy prezent!

Pozycja archiwalna.

Nie gwarantujemy, że zamówienie będzie mogło być zrealizowane.

Notka

Przedmiotem rozważań niniejszej publikacji, powstałej po konferencji naukowej na temat języka katechezy, są zagadnienia ogólne dotyczące miejsca języka religijnego na tle odmian współczesnej polszczyzny, a także zależności pomiędzy językiem katechezy a językiem religijnym czy w ogóle językiem używanym w Kościele. Poruszone w niej zostały także kwestie wprowadzania do katechezy języka potocznego, kolokwialnego czy nawet języka w odmianie środowiskowej, np. młodzieżowej. Przy czym katecheza w tejże książce pojmowana jest szeroko - jako poznawanie wiary podczas lekcji religii, homilii i kazań oraz w trakcie indywidualnej lektury, np. książek o tematyce religijnej lub prasy katolickiej.

Spis treści

Wstęp

Zbigniew Marek SJ
Założenia programowe nauczania religii w szkole

Ks. Piotr Tomasik
Podstawowe założenia podręczników do nauczania religii w szkole

Kazimierz Misiaszek SDB
Charakter języka katechezy

Elżbieta Młyńska
Język a podstawowe modele katechezy

Halina Iwaniuk
Język liturgiczny w katechezie. Wybrane zagadnienia

Grzegorz Łuszczak SJ
Język komunikacji audiowizualnej w podręcznikach do nauczania religii w szkole

Irena Bajerowa
Od Trydentu do Vaticanum Secundum. Porównanie języka dwóch katechizmów

Marian Bugajski
Uwagi o komunikatywności i zrozumiałości słownictwa Katechizmu Kościoła Katolickiego


Małgorzata Rybka, Joanta Sławek
O ewolucji funkcji komunikatywnej. Na podstawie porównania katechizmów z wieku XIX i współczesnego

Regina Pawłowska
Kształcenie procesów rozumienia tekstów słyszanych i czytanych na szkolnych lekcjach religii

Katarzyna Czarnecka
Język katechezy jako przedmiot refleksji na łamach czasopisma "Katecheta". Stan i potrzeby

Wojciech Kudyba
Język potoczny - szansa czy zagrożenie dla języka kościoła?

Ks. Andrzej Draguła
Transgresja języka - o Bogu po świecku. Na podstawie wybranych tekstów młodzieżowych

Marta Dalgiewicz
"Innym, nowym językiem chcę wielbić Cię..."
Hip-hop i katecheza - o możliwościach wyrażania wiary w języku młodzieży

Zofia Budrewicz, Maria Sienko
Zadania formacyjne w katechizmach dla gimnazjalistów - spojrzenie polonisty

Danuta Krzyżyk, Helena Synowiec
Odzwierciedlenie funkcji dydaktycznych w koncepcji i języku podręczników do katechezy w gimnazjum

Maria Madejowa
Gimnazjalne podręczniki do nauki religii w świetle wypowiedzi uczniów i katechetów

Zofia Cygal-Krupa, Małgorzata Pachowicz, Krystyna Choińska
Słownictwo tematyczne związane z życiem religijnym uczniów VI klasy szkoły podstawowej oraz III klasy gimnazjum

Ks. Hieronim Kosiarski
Znaczenie, analiza i recepcja terminów występujących w podręcznikach do lekcji religii

Rafał Zarębski
Objaśnianie terminów religijnych w podręcznikach do nauki religii

Elżbieta Kucharska-Dreiß
Wyjaśnianie i uzasadnianie w polskich i niemieckich podręcznikach do nauki religii (na przykładach)

Andrzej Kominek
Między obecnością a zdumieniem
Adaptacja wybranych wyrażeń językowych związanych z Eucharystią przez uczniów kończących edukację katechetyczną

Ewa Komorowska, Elżbieta Umińska-Tytoń
Opowieści biblijne w katechezie. Uwagi językoznawcy o kształcie językowym Biblii dla dzieci

Joanna Gorzelana, Sabina Seul
Teksty literatury polskiej na lekcji religii w gimnazjum

Jadwiga Kowalikowa
Teksty "Małego Gościa Niedzielnego" i ich funkcje w perspektywie edukacyjnej

Fragment tekstu

Zbigniew Marek SJ
Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna
"Ignatianum" w Krakowie


ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE NAUCZANIA RELIGII W SZKOLE


Umowy zawarte między Rządem RP i Konferencją Episkopatu Polski regulują zasady prowadzonego przez Kościół katolicki szkolnego nauczania religii. Zapewniają one Konferencji Episkopatu Polski wyłączne prawo do zatwierdzenia zarówno programów, jak też podręczników do nauczania religii w szkole. Na Konferencji Episkopatu Polski spoczywa jedynie obowiązek przekazania właściwemu ministrowi wykazu zatwierdzonych do użytku szkolnego programów i podręczników.
Same procedury związane czy to z zatwierdzaniem programów, czy też podręczników do nauczania religii w szkole opisane zostały
w Regulaminie zatwierdzania programów nauczania i podręczników w szkolnym nauczaniu religii dzieci i młodzieży . Za podstawę wszczęcia takich procedur przyjmuje się ich zgodność z zatwierdzoną przez Konferencję Episkopatu Polski Podstawą programową katechezy Kościoła katolickiego w Polsce . Prawo do zatwierdzania zarówno programów, jak też podręczników do nauczania religii o zasięgu ogólnopolskim posiada przewodniczący Komisji Wychowania Katolickiego. Te same prawa posiada biskup diecezjalny, gdy idzie o programy i po-
dręczniki o zasięgu lokalnym na terenie diecezji.
Z powyższego wynika, że jakakolwiek analiza samych programów nauczania religii wymaga wcześniejszego zajęcia się samą Podstawą programową katechezy Kościoła katolickiego w Polsce, gdyż w niej zawarte są główne założenia modelu szkolnego nauczania religii przyjętego przez Kościół katolicki.


1. Polskie dokumenty katechetyczne

Wdrażana w Polsce od dnia 1.09.1999 r. reforma systemu edukacji szkolnej przyspieszyła decyzje o rewizji obowiązującego od 1971 r. Programu ramowego nauczania religii. Decyzję taką podjęła Konferencja Episkopatu Polski powierzając, biskupowi Kazimierzowi Nyczowi, jednocześnie przewodniczącemu Komisji Wychowania Katolickiego, zadanie opracowania nowego programu nauczania religii. Program ten miał uwzględniać kierunki wprowadzanej w Polsce reformy systemu edukacji szkolnej . Już we wstępnej fazie prac uznano za niezbędne opracowanie dokumentów , które stanowiłyby podstawę merytoryczną takiego programu, a jednocześnie wypełniały oczekiwania formułowane w dokumentach katechetycznych Kościoła powszechnego .
Efektem prac zespołu powołanego przez Komisję Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski było wypracowanie dwóch dokumentów: Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce oraz Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce , które zostały przyjęte i zatwierdzone przez Konferencję Episkopatu Polski w dniu 20.06.2001 r. Dyrektorium katechetyczne jest dokumentem poddającym teologicznej refleksji formy katechetyczno-duszpasterskiej działalności Kościoła w Polsce. Z kolei Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Pol-
sce reguluje prawne podstawy umożliwiające tworzenie nowych programów nauczania religii. Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce jest oficjalnym dokumentem Konferencji Episkopatu Polski. Dokument zawiera wykładnię norm obowiązujących przy tworzeniu programów szczegółowych nauczania religii w Polsce . Poza tym nawiązuje on do Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla sześcioletnich szkół podstawowych i gimnazjów .
Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce, jak też Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce stanowią integralną całość. Samo ich rozdzielenie podyktowane zostało racjami formalnymi, a nie merytorycznymi. Przemawiały za tym przede wszystkim względy praktyczne, pośród których nie bez znaczenia są różni ich adresaci. I tak Dyrektorium katechetyczne poprzez opisywanie sytuacji katechezy w Polsce kierowane jest przede wszystkim do Kościoła katolickiego w Polsce, w szczególności zaś do odpowiedzialnych za dzieło katechizacji. Natomiast Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce reguluje obecność i działanie Kościoła w środowisku szkolnym. Nie można go uważać na program nauczania religii , a jedynie za dokument porządkujący zakres treściowy katechezy prowadzonej na terenie szkoły. Dokument ten adresowany jest przede wszystkim do twórców programów nauczania religii . W tym też znaczeniu stanowi on instrument umożliwiający nadanie jednolitego kształtu nauczaniu religii (katechezie) prowadzonemu przez Kościół w polskiej szkole.
Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce z chwilą zatwierdzenia przez Konferencję Episkopatu Polski stała się wykładnią norm określających cele i zadania stawiane przed szkolnym nauczaniem religii przez Kościół w Polsce. W dokumencie tym określono przede wszystkim specyfikę prowadzonej w środowisku szkolnym nauki religii (katechezy). Działalność ta uważana jest za akt "całego Kościoła, który ożywiany mocą Ducha Świętego ukazuje światu jedyność i powszechność posłania Jezusa Chrystusa" . Jej celem jest udzielanie człowiekowi pomocy w odkrywaniu jedynego Boga, istnieniu jednego planu zbawienia wyzwalającego w czło-
wieku wiarę w jedynego Zbawiciela - Jezusa Chrystusa.


2. Założenia Podstawy programowej katechezy
Kościoła katolickiego w Polsce

Zarówno Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Pol-
sce, jak też Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce są odpowiedzią na postulaty pochodzące z lat siedemdziesiątych minionego stulecia opracowania krajowych dokumentów katechetycznych. Dokumenty takie miały podjąć bardziej szczegółową refleksję teologiczno-duszpasterską nad działalnością katechetyczną w poszczególnych krajach. Przedmiotem tej refleksji w polskich dokumentach jest przede wszystkim poszukiwanie takich form posługi duszpastersko-katechetycznej, które będą uwzględniały nową sytuację katechetyczną i zostaną do niej dostosowane po to, aby po-
przez przekaz treści religijnych wspierać procesy dojrzewania dzieci i młodzieży do pełnego człowieczeństwa. Wreszcie refleksja taka po-
mogła w uszczegółowieniu i dostosowaniu do potrzeb Kościoła w Pol-
sce wytycznych zawartych w dokumentach Kościoła powszechnego. Zauważono przy tym, że o skuteczności osiągania wytkniętych celów w dużej mierze decydować będzie zgodne współdziałanie z katechezą szkolną innych środowisk wychowawczych, w szczególności zaś rodziny i parafii .
Za szczególne miejsce takiej działalności uznano w prezentowanych dokumentach parafię, która obok rodziny uważana jest za główne środowisko przekazywania wiary Kościoła . Wskazano też, że głównym zadaniem katechezy parafialnej jest podejmowanie działań katechetycznych o charakterze inicjacji chrześcijańskiej ściśle powiązanej z sakramentami wtajemniczenia. Z tego też powodu
z katechezą parafialną połączono zadanie wprowadzania katechizowanych w życie i działalność wspólnoty Kościoła lokalnego. Zauważono też, że istotą współpracy różnych środowisk katechetyczno-wychowawczych winna być troska o to, aby w procesach tych nie dochodziło do powtarzania, czy też dublowania przekazywanych treści, lecz do uzupełniania tego wszystkiego, czemu nie jest w stanie podołać katecheza w szkole.
Za charakterystyczny element Podstawy programowej katechezy Kościoła katolickiego w Polsce należy uznać układ treściowy dokumentu. Został on oparty na tak zwanej podwójnej zasadzie wierności: wierności Bogu i wierności człowiekowi . Pojęciem "zasada wierności" zaczęto posługiwać się w terminologii katechetycznej na początku lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia ze względu na jego podmiotowe ujmowanie katechezy. W takim rozumieniu pierwszym z pod-
miotów katechezy jest Bóg, a drugim człowiek. Poza tym zasada ta przypomina, że Bóg - jako podmiot katechezy - jest równocześnie jej treścią. W ujęciu tym chodzi o podkreślenie, że wszelkie głoszenie zbawczego orędzia musi skupiać się na zbawczych inicjatywach Boga, na Jego myśleniu o człowieku i pragnieniu obdarowania go pełnią szczęścia. Dlatego też w założeniach podwójnej zasady wierności poprawne mówienie o drugim podmiocie katechezy - człowieku winno odwoływać się do relacji łączących go z Bogiem . Wyjaśnia się przy tym, że katecheza zmierza do odsłaniania przed człowiekiem znaczenia jego relacji z Bogiem, jako że ich efektem powinno być przejmowanie daru Bożego życia, które uczy Jego myślenia, działania i kochania. "Związki łączące objawiającego się człowiekowi Boga oraz powierzenie się człowieka Bogu nazwano komunią, której przeżywanie jest doświadczeniem nowego życia łaski" .
Znaczenie podwójnej zasady wierności dla katechetycznej posługi słowa wyjaśnione zostało w Dyrektorium ogólnym o katechizacji . Oczekuje się, że uwzględnianie jej założeń przeciwdziałać będzie wprowadzaniu sztucznych podziałów między treści zbawczego orędzia i metody ich przekazywania. Ponadto oczekuje się, że wprowadzanie do praktyki katechetycznej założeń tej zasady będzie wspierać rozwój życia religijnego poprzez uczenie, jak należy odpowiadać Bogu na Jego zbawcze działanie . W takim też znaczeniu uważa się samą zasadę za rodzaj drogowskazu, który ułatwia katechezie wypełnianie właściwych jej funkcji: wtajemniczenia, wychowania i nauczania .