Friedemann Schulz von Thun

Sztuka rozmawiania - część 1 Analiza zaburzeń

Do każdej przesyłki
dołączamy prezent!

Nakład wyczerpany!

Notka

To książka dla Ciebie!

Co dzieje się między Tobą a Twoim rozmówcą (kolegą, żoną, mężem, dzieckiem, przełożonym, przyjacielem, pacjentem, uczniem), kiedy zaczynacie ze sobą rozmawiać? Dlaczego udaje się Wam porozumienie, ewentualnie dlaczego dochodzi do nieporozumień?
W naszej książce znajdziesz praktyczne rady, jak podnosić jakość codziennych kontaktów, jak szukać wyjścia z trudnych sytuacji, jak zrozumiale i klarownie się wyrażać, unikać potknięć i porażek w codziennych rozmowach.
Jeżeli zainteresuje Cię ta książka, pamiętaj, że w przygotowaniu są jeszcze dwie następne o sztuce rozmawiania.

Friedemann Schulz von Thun (ur. 1944 r.) jest profesorem i wykładowcą psychologii na uniwersytecie w Hamburgu. Swoje zainteresowania naukowe kieruje ku takim zagadnieniom, jak zrozumiałe przekazywanie informacji, dialog w kierowaniu ludźmi, metody treningu zachowań. Autor książek, artykułów i programów telewizyjnych.

Spis treści

Wprowadzenie i coś o sobie


Część pierwsza Założenia

I. Anatomia wypowiedzi
Gdy ktoś chce coś powiedzieć od siebie
A. Zawartość rzeczowa
Co chcę zakomunikować
B. Ujawnienie siebie
Co mówię o sobie
C. Relacja wzajemna
Co myślę o tobie i jaki jest nasz wzajemny stosunek
D. Apel
Do czego chciałbym ciebie nakłonić
E. Wypowiedź jako przedmiot rozpoznawania
1. Wypowiedź i informacja
2. Wypowiedź spójna i niespójna

II. Słuchanie czworgiem uszu
A. "Wolny wybór" odbiorcy wypowiedzi
B. Jednostronne stereotypy odbioru
1. "Ucho rzeczowe"
2. "Ucho relacyjne" (ucho drażliwe)
3. "Ucho ujawnienia siebie" (ucho terapeutyczne)
4. "Ucho apelowe"
C. Wypowiedź przyjmowana: "dzieło" odbiorcy
1. Niektóre przyczyny błędów odbioru

III. Spotkanie z wynikiem odbioru - wypowiedź zwrotna
A. Reakcje "psychochemiczne"
B. Rozdzielenie trzech kroków odbioru
C. Sprawdzanie realności wyobrażeń
D. Odpowiedzialność odbiorcy za własne reakcje

IV. Interakcja
Współgranie nadawcy i odbiorcy
A. Indywidualne cechy osobowe jako
wynik stylu komunikacji
B. Interpretacja
Kto zawsze zaczyna?
C. 1+1=
Próba obiektywnego spojrzenia na zależności między stylem
komunikacji a cechami osobowymi rozmówców

V. Metakomunikacja - umiejętność następnej generacji?


Część druga Wybrane zagadnienia komunikacji międzyosobowej

I. Ujawnienie siebie przez komunikat
A. Lęk przed ujawnieniem siebie
1. Źródła lęku przed ujawnieniem siebie
2. Świat sędziów i rywali - czy tylko efekt wyobraźni?
B. Przedstawianie i ukrywanie siebie
1. Techniki imponowania
2. Nakładanie masek
3. Pokazowe pomniejszanie siebie
C. Skutki stosowania technik autoprezentacyjnych
D. Psychologia jako drogowskaz
1. Spójność - autentyczność
2. Selektywna autentyczność
3. Współbrzmienie
E. Czy można nauczyć się być autentycznym?
1. Grupy treningu wrażliwości
2. Zasady pomocnicze
3. "Wielkość w ogołoceniu"?

II. Zawartość rzeczowa komunikatu
A. Rzeczowość
1. Strategia pierwsza - "To nie należy do tematu"
2. Strategia druga - "przeszkody mają pierwszeństwo"
3. Rozdział płaszczyzny rzeczowej i relacji w codzienności
4. Dwa rozmijające się tematy - formalny i prawdziwy
B. Zrozumiałość
1. Przegląd tematu "zrozumiałość"
2. Czym jest zrozumiałość
3. Pomiar zrozumiałości
4. Poprawianie zrozumiałości tekstów
5. Ćwiczenia zrozumiałego przekazywania informacji

III. Relacja wzajemna osób w wypowiedzi
A. Spojrzenie ogólne - "Jak on się do mnie odnosi?"
B. Narzędzia rozpoznawania relacji międzyosobowych
1. Dwa wymiary zachowań - partnerstwo poprzez trening zachowań?
Postawa partnerska przez trening zachowań?
2. Analiza transakcyjna
C. Moje wyobrażenie o rozmówcy
D. Dążenie do określania wzajemnych relacji
1. Cztery możliwe reakcje odbiorcy na proponowany rodzaj relacji
2. Trzy podstawowe rodzaje relacji:
symetryczna, komplementarna, metakomplementarna
3. Manewrowanie relacją wzajemną
4. Studentka i młody mężczyzna - przykład
E. Dalekosiężne skutki wypowiedzi "ustawiających" relacje: obraz siebie
1. Wpływ "wypowiedzi ty" i epitetów na tworzenie obrazu siebie
2. Tworzenie "nicponia" przez negatywne oceny
3. Obraz siebie "twórcą" doświadczeń
4. Unikanie i zniekształcanie przeżyć wewnętrznych
F. Jak obchodzić się z zaburzeniami relacji
1. Wyjaśnianie relacji międzyosobowych
G. Usprawnienie płaszczyzny relacji
Spróbujmy wreszcie po ludzku!

IV. Element apelu w komunikacji
A. Wypowiedź i jej skuteczność - dwa zadania komunikacji
B. Bezskuteczność niektórych apeli
1. Opór wobec apelu zależny od stanu relacji wzajemnych
2. Nieprzydatność apeli, gdy chodzi o zamiary sięgające "w głąb"
3. Apel może być kradzieżą inicjatywy
4. Apel uniemożliwia zachowania spontaniczne
5. Apel jako dysonans
C. Apele ukryte (w podtekstach)
1. Dlaczego ukryte apele wydają się korzystne?
2. Sprzeczna z apelem reakcja odbiorcy
3. Ukryty charakter apelowy wypowiedzi rzeczowych
4. Niektóre strategie reklamy: przedstawienie, przewidywanie
konsekwencji, tworzenie skojarzeń
5. Świat pojęć zawierających apele

Wstęp

Wprowadzenie i coś o sobie

Panuje przekonanie, że każdy psycholog potrafi w taki sposób powiedzieć to, co powszechnie wiadomo, że nikt nic nie zrozumie. To niebezpieczeństwo grozi zwłaszcza wtedy, kiedy chodzi o sprawy, które zdarzają się setki razy każdego dnia. W tej książce mam zamiar mówić właśnie o czymś takim.
Ta książka mówi o naszych codziennych sprawach, o komunikowaniu się międzyosobowym, o sztuce porozumiewania się i bycia ze sobą. Nie jest więc jakimś "epokowym odkryciem". Może jedynie w nowym świetle pozwoli spojrzeć na to, co dobrze znane, powszednie i codzienne. Może dzięki niej wypłyną jakieś sprawy, dotąd skrzętnie ukrywane. Czy jednak psychologia potrafi dać coś więcej niż naukowy opis relacji międzyludzkich? Czy potrafi sprawić, że staną się one lepsze? Otóż tak! To prawda, że samo studiowanie psychologicznych poglądów naukowych i osiągnięć eksperymentalnych nie wystarcza, żeby lepiej się porozumiewać. Niemniej psychologia może podsunąć pewne narzędzia czy podpowiedzieć, jak się tego uczyć (i nauczyć).
Prawdopodobnie nie miałbym żadnej ochoty na napisanie tej książki, gdyby nie to, że jej treść jest ważna dla mnie i dla mojego życia osobistego.
W okresie wchodzenia w pełnoletniość i zdobywania "świadectwa dojrzałości" potrafiłem mówić językiem wyrafinowanym i uczonym o sprawach, których nie znałem z własnego przeżycia. W szkole zamiast wyrażać i mówić to, co sami przeżywamy, uczyliśmy się mądrze i uczenie dyskutować o sprawach, których tak naprawdę zupełnie nieznaliśmy. Można na ten stan narzekać, chociaż być może właśnie dzięki temu rozpocząłem karierę akademicką. Jest pewne, że na uniwersytetach istnieją takie wzorce zachowań, które znakomicie sprzyjają oddalaniu się od samego siebie i utrudniają kontakt z własnym wnętrzem. Pomimo otrzymania świadectwa dojrzałości nadal czułem się jak nieuk w dziedzinie relacji międzyosobowych. Tematowi: "Jak postępować z innymi i jako postępować z samym sobą?" nie poświęcono ani jednej godziny zajęć. Moja decyzja rozpoczęcia studiów psychologicznych z pewnością wiązała się z istniejącym we mnie niepokojem. To co działo się między mną a drugim człowiekiem, było dla mnie krainą nieznaną. Wprawdzie jakoś wytyczyłem sobie cel (zupełnie błędny), by zawsze starać się być panem sytuacji i nie tracić orientacji w tym, co się dzieje. Odkryłem jednak, że dążąc do tego celu stale wpadam w tarapaty. Mimo to (i dlatego) podstawowe psychologiczne wyposażenie, które zawiera ta książka, pomogło mnie samemu jaśniej spojrzeć na zdarzenia zachodzące w kontakcie człowieka z człowiekiem. Jednak samo intelektualne rozumienie nie otwiera jeszcze bram królestwa. Przeciwnie - często boleśnie doświadczam tego, że moje uczucia pozostają wciąż w tyle. Gdy umysł biegnie w siedmiomilowych butach naprzód, uczucia i reakcje wloką się za nim w ślimaczym tempie swoim starym krokiem, milimetr po milimetrze.
Ta książka stawia sobie kilka celów. Drogą do nich jest spotkanie z samym sobą i zainteresowanie się własnymi zachowaniami. Niemniej jestem przekonany, że także zrozumienie intelektualne umożliwia i wspiera rozwój osobowości. Jestem też przekonany, że ludzie (tacy, jak ja), którzy w swojej codziennej działalności intensywnie wykorzystują sferę intelektualną, w dziedzinie uczuć łatwo mogą dać się uwieść rozumowym drogowskazom. Takim drogowskazem jest także ta książka.
Teraz coś o zarzutach pod adresem niezrozumiałego języka. Dwa przeżycia skłoniły mnie do częściowej rezygnacji z języka uczonego i naukowego. W roku 1969 mój mistrz, prof. Reinhard Tausch, ogłosił w Hamburgu projekt badawczy pod hasłem: "Jak bardziej zrozumiale przekazywać informacje?" Po kilku latach pracy okazało się, że istnieją cztery filary wspierające rozumienie: prostota (w formułowaniu wypowiedzi), uporządkowana członowość (w budowie tekstu),
lapidarność (zamiast rozwlekłych wywodów) i dodatkowa stymulacja (właściwe środki stylistyczne). Ponadto okazało się - co chyba ważniejsze - że te cztery "zasady wspomagające porozumienie" można badać i opisywać w poszczególnych wypowiedziach. Podstawowe zasady hamburskiej koncepcji lepszego porozumienia zostały podane wraz z kilku przykładami w części drugiej książki, rozdział II, 2. Ten projekt badawczy wywarł trwały wpływ na mój własny styl prowadzenia zajęć, wykładów i na styl pisania.
Po drugie, prowadząc liczne kursy i szkolenia dla rodziców, nauczycieli i różnych grup zawodowych, miałem okazję przekonać się o ograniczonej skuteczności teoretycznych wywodów psychologicznych. Chcę powiedzieć, że duży udział w powstawaniu tej książki mają właśnie uczestnicy tych kursów. Model komunikacji międzyosobowej, który mam zamiar przedstawić, dojrzewał stopniowo w spotkaniu wiedzy z praktyką.
W roku 1970 jedno z hamburskich przedsiębiorstw zwróciło się do Reinharda Tauscha z pytaniem, jak poprawić komunikację wśród pracowników. Początkowo nie wiedzieliśmy, jak zabrać się do tej sprawy. Czy chodziło o hamburską koncepcję lepszego porozumienia, która wówczas była jeszcze w powijakach? Czy może o wypracowany przez państwa Reinharda i Annę-Marię Tauschów styl relacji partnerskich? Niebawem okazało się, że obie te rzeczy wchodziły w grę. Komunikacja międzyosobowa posiada wiele wymiarów. Paul Wazlawick wyraził to w aksjomacie: "Każde komunikowanie się posiada aspekt treściowy i relacyjny".
Przed naszą grupą, której członkami obok mnie byli Bernard Fit-tkau i Inghard Langer, stanęło pytanie: Jak można tak różne systemy psychologiczne, jak np. Carla Rogersa, Alfreda Adlera, Ruth Cohn, Fritza Perlsa i Paula Watzlawicka, sprowadzić do "jednego mianownika", by mogły one razem pomagać w rozwiązywaniu codziennych problemów komunikowania się. W wyniku pracy wyłoniły się cztery grupy problemowe oświetlające proces komunikacji międzyosobowej jednocześnie z czterech stron:

(...)

Fragment tekstu

IV. Interakcja Współgranie nadawcy i odbiorcy
Dotąd rozważaliśmy pojedynczą wypowiedź, czyli najmniejszą jednostkę komunikacji. W tym rozdziale chciałbym poszerzyć kąt widzenia. Komunikacja przecież nie kończy się na tym, że jeden coś wypowiada, a drugi to przyjmuje. Przeciwnie, cała sprawa dopiero tutaj nabiera rozpędu! Odbiorca reaguje, staje się nadawcą i na odwrót; obaj wywierają na siebie wpływ. Nadawca i odbiorca jako partnerzy rozmowy wchodzą w interakcję.
A. Indywidualne cechy osobowe jako wynik stylu komunikacji
Zgodnie z powszechnym poglądem (psychologiczna teoria codzienności) przyczyn takiego czy innego sposobu zachowania doszukujemy się w jednostce. Mówimy, że ktoś jest zarozumiały, ktoś nadaje się do współpracy, Ernest jest nudziarzem, Ula lubi dominować, Ania jest bezradna i niesamodzielna. Psychologia uczy, że indywidualne cechy osobowości mogą być efektem doświadczeń wynikłych ze wzajemnych kontaktów, a nie muszą być wyłącznie wrodzone, czy dziedziczne. Dlatego stwierdzenie: "Ania jest bezradna i niesamodzielna, bo miała autorytatywnego ojca, który nad nią dominował i nie pozwolił jej na właściwy rozwój" nie brzmi dla nas obco i jesteśmy gotowi z nim się zgodzić.
85

Strona redakcyjna

Tytuł oryginału
Miteinander reden 1. Storungen und Klarungen.
Allgemeine Psychologie der Kommunikation

Originally published under the title
MITEINANDER REDEN I

Copyright 1981 by Rowohlt Taschenbuch Verlag GmbH, Reinbek bei Hamburg
Copyright Wydawnictwo WAM, 2001

Rysunki wg oryginału
Maren Sundmacher, Norbert R. Brullke (s. 96)

Redakcja Marek Majczyna

Projekt okładki Andrzej Sochacki

Autor tłumaczenia wyraża podziękowanie Pani dr Elżbiecie Sujak
za pomoc w trakcie pracy nad niniejszą książką

ISBN 83-7097-887-8

Wznowienie, 2002

WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 KRAKÓW
tel. (012) 429 18 88 • fax (012) 429 50 03
e-mail: wam@wydawnictwowam.pl

DZIAŁ HANDLOWY
tel. wew. 322,348,366 • fax (012) 430 32 10
e-mail: handel@wydawnictwowam.pl

Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ:
http://WydawnictwoWam.pl

Druk i oprawa:
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków