Jak rozpoznawać świętych i patronów w sztuce i wyobrażeniach ludowych
Fernando Lanzi i Giola
wstęp:
(...)
Istota i cechy charakterystyczne ikonografii świętych
1. Źródła inspiracji
Nasze kościoły, a także muzea i zbiory sztuki, nie wspominając o ulicach miast i miasteczkach czy wsiach pełne są dwu- i trójwymiarowych dzieł sztuki sakralnej, które dla wielu współczesnych przestały być do końca czytelne i zrozumiałe.
Chodzi tu o obrazy nawiązujące do chrześcijańskiej historii zbawienia, odwołujące się do początku dzieła stworzenia oraz do tych postaci ludzkich i Osób Boskich, które tak w pierwszym dawnym, jak i w drugim nowym i ostatecznym Przymierzu pomiędzy ludźmi a ich Stwórcą stały się ich bohaterami.
Jednak nie każdy, kto spogląda dziś na wizerunki owych bohaterów, potrafi rozpoznać ich cechy charakterystyczne. U niektórych są one jasne i oczywiste: Maryja, Jezus, Bóg Ojciec wciąż są rozpoznawalni - również dlatego, że ich imiona pojawiają się w podpisach i objaśnieniach na przedstawiających ich dziełach. Ale współbohaterowie nie są już tak dobrze znani, ponieważ przestała być powszechnym dziedzictwem umiejętność rozróżniania jednych od drugich: wszystko jedno, czy te osoby należą do pierwszego czy do drugiego Przymierza, ich imiona, w samych tytułach i didaskaliach, gubią się w ogólnikach, na przykład "Madonna z Dzieciątkiem i świętymi". Pragniemy opowiedzieć tu o niektórych postaciach z Nowego Przymierza, rozpoczynając od tych, którzy przebywali w pobliżu Jezusa podczas Jego ziemskiego życia, aż po tych, którzy naśladowali Go przez kolejne wieki do naszych czasów: będziemy więc mówić o wizerunkach świętych i postaramy się wyjaśnić, dlaczego jest ich tak wielu wokół różnych przedstawień Jezusa i Najświętszej Maryi Panny, i co to oznacza w wymiarze historycznym i naszym osobistym.
Przyznanie racji bytu obrazom świętych niesie ze sobą refleksję dotyczącą dwóch tematów: świętości i samych obrazów. Rozpoczniemy od tego pierwszego.
2. Świętość
Tylko Bóg jest święty i tylko od Niego może pochodzić świętość będąca darem uczestnictwa w Jego życiu. Na tyle, na ile ludzie uczestniczą w Nim i stają się "przezroczyści" dla Jego chwały - tak jak to uczynił sam Chrystus - tak i oni stają się świętymi. Dotyczy to całej ludzkości i oficjalnie jest to potwierdzone. Niemniej nie o wszystkich wiadomo, w jakim stopniu i w jaki sposób należy przypisywać im bycie "świętymi". Udziałem tylko niektórych stało się, że powszechnie uznano ich za świętych, przez co zostali przedstawieni wszystkim żyjącym jako postacie wzorcowe. Kościół od swych początków sporządzał spisy świętych, aby w odpowiedni sposób zachować ich w zbiorowej pamięci, aby stali się przykładem dla innych i aby prosić o ich wstawiennictwo jako nadzwyczajnych przyjaciół zarazem Chrystusa, jak i ludzi.
Na czym praktycznie polega świętość, zostało wyjaśnione na przykładzie wydarzenia opowiedzianego w Ewangelii św. Łukasza.