Prawda wiary chrześcijańskiej Summa contra gentiles t.1 (opr.twarda)
św. Tomasz z Akwinu
fragment tekstu:
(...)
Rozdział 34
O BOGU I O STWORZENIACH ORZEKA SIĘ ANALOGICZNIE
Na podstawie tego, co powiedzieliśmy, należy stwierdzić, że o Bogu i o stworzeniach nie orzeka się ani jednoznacznie, ani wieloznacznie, lecz analogicznie, to znaczy według przyporządkowania lub stosunku do czegoś jednego.
Zachodzi to dwojako. Pierwszym sposobem, gdy wiele rzeczy pozostaje w relacji do czegoś jednego, jak na przykład w stosunku do jednego zdrowia nazywa się "zdrowym" zwierzę jako podmiot zdrowia, lekarstwo jako jego przyczynę, pożywienie jako przyczynę zachowania zdrowia, a mocz jako jego znak. Drugim sposobem, gdy w dwóch rzeczach rozważa się porządek lub relację nie do czegoś innego, lecz do jednej z nich - tak na przykład mówi się "byt" o substancji i o przypadłości z racji tego, że przypadłość pozostaje -w relacji do substancji, a nie z racji tego, że substancja i przypadłość odnoszą się do czegoś trzeciego.
Nie orzeka się nazw o Bogu i innych bytach analogicznie według pierwszego sposobu, gdyż musiałoby się przyjąć, że jest coś wcześniejszego od Boga, lecz orzeka się drugim sposobem orzekania analogicznego.
W tego rodzaju analogicznym orzekaniu porządek nazw i porządek rzeczy czasem sobie odpowiadają, a czasem nie. Porządek nazw idzie za porządkiem poznania, gdyż jest znakiem umysłowego ujęcia. Gdy więc to, co jest pierwsze w porządku rzeczowym, jest także pierwsze w porządku poznania, to jest pierwsze także odnośnie do znaczenia nazwy i odnośnie do natury rzeczy. Tak na przykład substancja jest pierwsza w stosunku do przypadłości w porządku natury zgodnie z tym, że jest przyczyną przypadłości, a w porządku poznania z racji tego, że substancję umieszcza się w definicji przypadłości. Dlatego też mówi się "byt" bardziej o substancji niż o przypadłości, zarówno co do natury rzeczy, jak i co do znaczenia nazwy.
Gdy zaś to, co jest pierwsze odnośnie do natury, jest późniejsze w stosunku do poznania, wtedy w orzekaniu analogicznym nie ma zgodności między porządkiem rzeczy a porządkiem znaczenia nazwy. Tak na przykład moc uzdrawiająca, która jest w środkach przynoszących zdrowie, jest z natury wcześniejsza od zdrowia, które jest w zwierzęciu, jak przyczyna jest wcześniejsza od skutku. Ponieważ jednak tę moc poznajemy ze skutku, dlatego też poprzez jej skutek ją nazywamy. I dlatego środek uzdrawiający jest pierwszy w porządku rzeczowym, lecz zwierzę nazywa się najpierw "zdrowym" odnośnie do znaczenia nazwy.
Ponieważ więc do poznania Boga dochodzimy ze stworzeń, to rzeczywistość odpowiadająca nazwom orzekanym o Bogu i innych bytach jest najpierw w Bogu, odpowiednio do Jego sposobu istnienia, lecz znaczenie nazw jest w Nim w sposób wtórny. Dlatego też mówi się, że poznajemy Boga ze skutków Jego działania.
(...)