(...)
2. BÓG I WOLNOŚĆ. ZNIEWOLENIE CZŁOWIEKA PRZEZ BOGA
Należy poczynić rozróżnienie między Bogiem i ideą człowieka o Bogu, między Bogiem jako istotą i Bogiem jako przedmiotem. Między Bogiem i człowiekiem stoi świadomość człowieka, eksterioryzacja i projekcja ograniczonego stanu tej świadomości, stoi obiektywizacja. Zobiektywizowany Bóg był przedmiotem niewolniczego kultu człowieka. Paradoks polega na tym, że zobiektywizowany Bóg jest Bogiem wyobcowanym od człowieka i nad nim panującym, ale równocześnie z tym Bóg stworzony przez ograniczoność człowieka odbija tę ograniczoność. Człowiek wpada w niewolę własnej eksterioryzacji i obiektywizacji. Feuerbach miał rację, chociaż przez to wcale nie rozwiązano problemu Boga. Człowiek stwarza Boga na swój obraz i podobieństwo i dokonuje na Boga projekcji me tylko tego, co jest najlepsze w tym obrazie, ale także tego, co jest najgorsze. Na Bogu objawiającym się świadomości człowieka spoczywa pieczęć antropomorfizmu i socjomorfizmu. Socjomorfizm idei człowieka o Bogu jest szczególnie ważny dla naszego tematu. Na ludzkich ideach o Bogu odbiły się społeczne relacje ludzi, relacje niewoli i panowania, których pełna jest historia ludzkości. Świadomość Boga wymaga ustawicznego oczyszczania, przede wszystkim z niewolniczego socjomorfizmu. Na relacje między Bogiem i człowiekiem przeniesione zostały relacje między panem i niewolnikiem, zapożyczone z życia społeczeństwa. Kiedy mówiono, że Bóg jest panem, a człowiek jest niewolnikiem, wtedy myślano socjomorficzme. Tymczasem w Bogu i w Jego relacji do człowieka oraz świata nie ma niczego, co przypomina ludzkie kategorie panowania. Bóg nie jest panem i nie rządzi. Bogu nie jest właściwa żadna władza, Jego cechą wcale nie jest wola mocy, nie żąda niewolniczego pokłonu niewolnika. Bóg jest wolnością, jest wyzwolicielem, a me panem. Bóg daje poczucie wolności, a nie podporządkowania. Bóg jest duchem, duch nie zna relacji panowania i niewoli. O Bogu nie można myśleć według analogii z tym, co dokonuje się w społeczeństwie, ani też według analogii z tym, co dzieje się w przyrodzie. W odniesieniu do Boga me można myśleć w sposób deterministyczny, On niczego nie determinuje; nie można też myśleć w sposób przyczynowy, On nie jest przyczyną czegokolwiek. (...)