(...)
ROZDZIAŁ X - SYSTEM NAUKOWY
2. Wizja syntetyczna
Aby można było mówić o systemie, potrzeba wielu elementów, połączonych ze sobą w jedną organiczną całość. Zwykły, choćby nawet genialny pomysł, nie jest jeszcze systemem. System zaś może być oryginalny, pomimo że posługuje się tymi samymi podstawowymi elementami, które wchodzą w skład innych systemów.
Syntetyczna wizja środowiska religijnego i świeckiego, w którym żyje i działa Doktor Mistyczny, w najgrubszych zarysach sprowadza się do tej oto krótkiej formuły: zjednoczenie człowieka z Bogiem. Wymienia ona dwie podstawowe rzeczywistości: Boga i człowieka. Sygnalizuje również charakter relacji zachodzącej między nimi. Jest nią zjednoczenie dokonywane w procesie przekształcającym.
To, co w dziejach tego zjednoczenia teolog i mistyk może opisać bardziej szczegółowo, to dążenie człowieka do Boga. Chcielibyśmy nawet sprowadzić rozmiary tej miłości do wysiłku, jakiego dokonuje człowiek, z chwilą gdy pozna wartość swego zaangażowania. Jednakże rzeczywiste relacje dokonują się w perspektywie o wiele szerszej, owszem, nieskończonej, która pod każdym względem przekracza granice świadomego życia. Istnieją jakieś ogólne ramy, w których mieszczą się i nabierają znaczenia koleje życia ludzkiego, choćby ono było najbardziej pogmatwane.
ŤTutaj Oblubieniec porównuje duszę do gołębicy z arki Noego, traktując wylot i powrót gołębicy do arki jako symbol tego, co dzieje się w tym stanie z duszą... Tak samo dusza, która wyleciała z arki wszechmocy Bożej w chwili stworzenia, po długim lataniu nad wodami zalewu grzechów i niedoskonałości, nie znalazłszy niczego, na czym mogłoby spocząć jej pożądanie, dotąd błąka się po przestworzach gorących udręk miłości, aż wróci do serca swego Stworzyciela. Ale w rzeczywistości nie może znaleźć w nim schronienia dopóty, dopóki Bóg nie sprawi, że wspomniane wszystkie wody niedoskonałości nie opadną na ziemi tej duszy. (...)