(...)
2. REFLEKSJA OPARTA NA DOŚWIADCZENIU
Wybierając człowieka jako temat naszych rozważań, musimy od razu bliżej określić, że można się zajmować tym tematem albo pod kątem losu człowieka, albo też pod kątem jego istoty. Wybieramy to drugie. Los bowiem człowieka w ogromnej mierze stanowi konsekwencję jego istoty. Tak więc temat dotyczący istoty człowieka jest logicznie wcześniejszy i bardziej podstawowy. On też przede wszystkim stanowi ów "kluczowy" wkład w interpretację rzeczywistości, o którym mowa była powyżej.
Skoro tedy mamy mówić o istocie człowieka, czyli o jego naturze (natura oznacza istotę danego bytu wziętą jako podstawa działania tego bytu), trzeba zaraz na wstępie wysunąć pewną zasadniczą trudność. Oto stwierdziliśmy, że w naszych rozważaniach punkt wyjścia jest doświadczalny. Łączymy to ściśle z realizmem poznawczym, nasze bowiem poznanie dosięga rzeczywistości, dotyka jej niejako w całym bogatym zespole jej przejawów, które bezpośrednio się narzucają naszemu poznaniu. W tym znaczeniu można mówić o poznaniu doświadczalnym. Jeśli tedy o człowieka chodzi - to stanowi on najbliższy przedmiot owego poznania doświadczalnego i ponad to - przedmiot stosunkowo najlepiej znany. Tak więc każdy z nas posiada pewną doświadczalną wiedzę o człowieku poprzez własne ja, a prócz tego przez obserwację porównawczą innych ludzi. To doświadczenie bardziej się bogaci, im dłużej i intensywniej człowiek żyje i zastanawia się. Takie jednakże doświadczenie trzeba określić jako ogólnikowe i przednaukowe. Nauka natomiast, tzn. wiedza ścisła, domaga się doświadczeń szczegółowych.
Z tą jednak chwilą otworzy się przed nami jakby gąszcz. Człowiek bowiem to byt bogaty, złożony i wielostronny. Stąd wnikliwe badanie doświadczalne musi się niejako rozszczepić na wiele szczegółowych odcinków i tematów, a tym samym zatraca ono widzenie całości człowieka. Stąd taka wielość nauk empirycznych, które mają za przedmiot człowieka. Jeśli jednak jakiś uczony bada np. muskulaturę albo zajmuje się problemem tzw. lokalizacji mózgowych, wówczas te szczegółowe badania doświadczalne rozświetlają mu fragment, ale o całości człowieka, o pełnej jego naturze niczego mu jeszcze same przez się nie mówią. Jest to widocznie całość zbyt ogromna. Niemniej wszystkie te badania prowadzą do coraz wnikliwszej znajomości człowieka. Chodzi tylko o to, w jaki sposób różnorodne i różnokierunkowe osiągnięcia tych nauk scalić w prostą i ścisłą wiedzę o człowieku.(...)