3. Człowiek zaciąga winę w przypadku niewykorzystania możliwoŚci poznania Boga. Nie chodzi tu więc o wiedzę abstrakcyjną, czysto intelektualną, ale o poznanie, które posiada ścisły związek z porządkiem moralnym i ostatecznym celem człowieka.
Mowa św. Pawła na Aeropagu (D z 17, 16--31) ukazuje, że Bóg ukonstytuował człowieka, aby ten Go szukał i odkrył. I faktycznie, Paweł stwierdza jasno, że byli tacy, którzy rzeczywiście doszli trafnie do wyrażenia pewnych poglądów na temat Boga prawdziwego (konkretnie mowa jest o poetach). Trzeba zwrócić uwagę, że o ile Paweł stwierdza fakt tego poznania, to o tyle ostatnie dwa sobory ograniczają się do stwierdzenia o istnieniu takiej możliwości czy też zdolności, którą posiada rozum ludzki, aby dojść do naturalnego poznania Boga.
O naturalnym, filozoficznym poznaniu Boga pisaliśmy już w tomie pierwszym naszego podręcznika. Tu przywołajmy jedynie jego najbardziej istotną treść: człowiek doświadcza wielkości własnego pragnienia szczęścia, a zarazem jego ulotności związanej z przemijalnoŚcią zjawisk istniejących w świecie. Wszędzie tam, gdzie jest skończony byt, czyli materialna rzeczywistość, gdzie istnieją określone wielkości, cechy, istnieją też granice. Jak zaznacza H. Guardini, w każdym punkcie naszego bytu i naszych myśli jest ta granica. A więc to, co istnieje - jest zarazem naznaczone granicą, jawi się po prostu jako graniczne. A zawsze "po tamtej stronie" granicy, która nas nie "obejmuje", jawi się transcendentna, czyli przekraczająca nas rzeczywistość. Chodzi tu o określoną postawę w przeżywaniu rzeczywistoŚci własnej i świata - mogę ją przeżywać jako ograniczoną.
Jeśli przyjmę tę ograniczoność, doświadczę szczególnego znaczenia granicy, jej siły wyrazu, jej zdolności przenoszenia na tamtą stronę tego, co jest po tej stronie granicy36. To doświadczenie sprawia, że pytamy o to, co nieograniczone i absolutne: czy świat i życie się kończy? Czy nie powinny mieć fundamentu ostatecznego i nieograniczonego? Czy życie, skończone i przemijające, nie dąży do celu nieskończonego? Wszystko to niesie w sobie spontaniczne sformułowanie pojęcia Boga jako Początku porządku i doskonałości w świecie, jako Końca i Sędziego działań, jako ostatecznego Pana tego, co się dokonuje.
Może pojawić się pytanie, dlaczego poznanie Boga bywa przez człowieka zaniechane bądź zafałszowane? Wydaje się, że istnieją dwie przyczyny tego zjawiska. Pierwszą stanowi słabość woli człowieka. Jest on nieustannie pociągany i absorbowany przez materię,
n~ 36 Por. H. GUARDINI, Miejsce gdzie jest Bóg: wewnętrzna transcendencja, [w:] Bóg daleki, Bóg bliski, Poznań 1991, s. 85-86.