Pewien nauczyciel chętnie posługiwał się w swej pracy opowiadaniami, których uczniowie słuchali z przyjemnością. Czasami byli jednak zawiedzeni, gdyż pragnęli czegoś więcej.
Widząc to nauczyciel mówił:
- Nie zrozumieliście jeszcze, moi kochani, że najkrótszą formą przekazania prawdy jest opowiadanie.
Upominał ich także:
- Nie gardźcie opowiadaniem. Zagubioną złotą monetę odnajduje się dzięki świecy, która warta jest parę groszy, do najgłębszej prawdy można dotrzeć dzięki prostej opowieści.
Anegdota opowiedziana przez Anthony de Mello jest naturalnie "prostą opowieścią", która wyraża głęboką prawdę.
Wiedzą o tym dobrze ci, którzy uczą młodsze i starsze dzieci. Nieraz przekonali się, że ich słuchacze niespokojni i rozproszeni w czasie wyjaśniania nowych zagadnień wykazują wielką uwagę, gdy tylko nauczyciel "zaczyna opowiadać jakąś historię".
Niełatwo jest jednak tak opowiadać, by przykuć uwagę dzieci a jednocześnie nieznacznie przemycić im pewne prawdy. Trzeba jednak pamiętać, że dzieci młodsze i starsze można pozyskać sobie opowiadaniami, gdyż jest to wspaniały sposób komunikowania.
Człowiek jest istotą opowiadającą
Mężczyźni i kobiety bardzo lubią opowiadać różne historie. Opowiada się na ulicy, w barze, w pociągu. Wszędzie rozbrzmiewają opowieści, które ubarwiają życie. Nie ma znaczenia, czy są one prawdziwe czy fałszywe. Dzienniki i książki, filmy i sztuki teatralne również opowiadają i przekazują różne historie. Opowiada się wiele w rodzinie: o tym, co wydarzyło się w szkole i w pracy, opowiada się o spotkaniach, o tym, co widziało się na ulicy. Programy telewizyjne składają się przede wszystkim z opowiadań: z filmów, z przedstawień teatralnych, inscenizacji. Nawet wiadomości i filmy dokumentalne zawierają często elementy fabularne by przyciągnąć uwagę.
Opowiadanie umożliwia wspólne życie, odnalezienie się w emocjach, umożliwia refleksję, a czasem nawet decyzję. Opowiadanie zcementowuje grupę. Często powracamy do niego myślą, pytając:
- Przypominasz sobie ten dzień, gdy wydarzyło ci się to czy tamto, albo gdy opowiedziałeś nam to, co zobaczyłeś?
Opowiadać i słuchać - to porozumiewać się.
Dziecko w ciągu dnia zamęcza dorosłych nieustannie zadając pytania. Pytania dotyczą tworzenia jakiegoś pojęcia: "Co to jest?" Z pytań typu Quid sit (tłumaczenie) wywodzą się pytania typu An sit (tłumaczenie). Wieczorem, nim zaśnie, dziecko prosi, by mu opowiedzieć jakąś bajkę. Nie dziwmy się, że dzieci lubią historie o gnomach i tygrysach, które pożerają ludzi, o wilkach przebranych za babcie i o olbrzymach, które żyją na łodydze fasoli. Historie, które wszystkie zdarzają się "razu pewnego", in illo tempore i w dalekim miejscu, in illo loco; nie "tutaj i teraz", przy łóżku ciepłym i wygodnym. Opowieści o czasach strasznych i o okropnych wydarzeniach, stwarzają przy łóżku barierę, której duchy nie mogą przekroczyć. Pozwalają dziecku stwierdzić, chociaż nieświadomie, że "tu i teraz" jest bezpiecznie, że nie jest poddane siłom nieznanym i wrogim. Jednym słowem historie, które opowiadamy naszym dzieciom przed zaśnięciem, egzorcyzmują niejako to, co nieznane, dzięki czemu to, co znane jawi się jako pewne i dobre. Równocześnie zachęcają do dalszych poszukiwań, ponieważ sugerują, że rzeczywistość, świat "tutaj i teraz", własny świat dziecka, nie wyczerpuje możliwości tego, co mogłoby się zdarzyć.
Historie ludzkie ukazują typowy dla ich autorów sposób bycia w świecie i sposób życia w powiązaniu z nim. (Novone I. Cooper T., Narratori delia parola, Piemme, Casale Monf. 1986). Właśnie dlatego psychologowie coraz częściej odwołują się do historii życia, by zrozumieć i leczyć swych pacjentów. Kuracje psychoterapeutyczne rozpoczynają się zazwyczaj wywiadem lekarskim, dotyczącym historii pacjenta. Psychoanaliza Freuda wymaga, by pacjent dokładnie ją opowiedział. Zdolność do uporządkowania własnych wspomnień i do wypróbowywania siebie samego, jako jedynego podmiotu ciągu opowiadania - jednym słowem, zdolność opowiadania swej historii - jest absolutnym warunkiem zdrowia psychicznego.
Sam Freud określa bajkę jako "schody, które grzęzną we wnętrznościach ziemi".
"Wielkość zmian, jakie bajka wprowadza, jest coraz bardziej zaskakująca: widzę osoby, które niedowierzając kiwają głowami, wstając z łóżka, z uwagi na to wszystko co były zdolne wytworzyć i zgromadzić dzięki lekkości fantazji i zwiewnych zabaw. I jak ta głupia bajka, którą opowiedzieli, potrafiła rozwiązać pytanie, jak uporządkowała równowagę i dostarczyła zasadniczych informacji". Jest to świadectwo psychologa klinicznego M. Cristiny Koch Candeli (Koch Candela M. C., Nel tempio nel bosco. Mito e fiabe nella conversazione terapeutica, Cortina, Milano 1988, 13).
Rozliczne funkcje opowiadania
Ujmując syntetycznie, na podstawie opinii różnych naukowców, główne funkcje opowiadania są następujące:
1. Opowiadanie pobudza ciekawość. Jest to naprawdę "historia" dawna. Cesario di Heisterbach wspominał, że w XIII wieku pewien opat cystersów, Gerard głosił kazanie do drzemiących konwersów. Opat zatrzymał się a potem zaczął: "Razu pewnego żył król, który nazywał się Artur..." wówczas wszyscy się ocknęli. I Gerard zauważył: "Gdy mówiłem o Bogu, drzemaliście a budzicie się, aby posłuchać bajki!"
Jedną z największych przeszkód wzajemnego porozumiewania się między ludźmi w naszych czasach, które zresztą chełpią się, że są erą komunikowania się, jest właśnie fakt, że jest ono mało znaczące i nudne, z powodu zbyt wygórowanego formalizmu i specjalizacji. Często jesteśmy otoczeni przez niezrozumiałe "abrakadabra", stwierdza sam Schillebeeck. Ten kto dzisiaj musi porozumiewać się z młodszymi i starszymi dziećmi, łatwo zauważy, że słowa (szczególnie te abstrakcyjne) stają się barierą nie do pokonania. Dzieci poddają się im, ale rzadko je rozumieją. Często bardzo obfite słowa wielu wychowawców przypominają papierowe samolociki, które latają nad głowami dzieci a potem lądują w koszu na śmieci.
2. Opowiadania wiążą z historią. W niej tkwią korzenie wszystkich naszych doświadczeń. "Jezus z Nazaretu był wielkim narratorem. Mówił obrazowo, ale jego opowieści wywodziły się z życia ludu, który Go słuchał.(...)