W ostatnich latach jesteśmy świadkami wielu dyskusji na temat celibatu. Pojawiają się głosy, że celibat powinien być już dawno zniesiony, ponieważ nie służy Kościołowi. Historycy, teologowie, częściej jeszcze dziennikarze szukają argumentów "za i przeciw". Prasa i telewizja nagłaśniają pojedyncze przypadki odejścia od kapłaństwa z powodu niewierności celibatowi.
W gorących dyskusjach pojawiło się wiele nieporozumień wynikających z niewłaściwego lub zbyt uproszczonego rozumienia pojęć. Wydaje się, że trzeba dziś przypomnieć znaczenie powszechnie używanych słów, które związane są z celibatem jak czystość i dziewictwo. Bez nich nie można pojąć do końca praktyki kościelnej, na mocy której kapłan przyjmujący święcenia zobowiązuje się do życia w bezżeństwie.
W potocznym języku często mówimy zamiennie: celibat, czystość, dziewictwo, wstrzemięźliwość płciowa, opanowanie popędu. Pojęcia te nie są jednak synonimami, gdyż rzeczywistość, jaką oznaczają, nie jest jednoznaczna. Celibat wskazuje na stan osoby wolnej i nie mającej zamiaru zawierać związku małżeńskiego. Rzadko dziś używane słowo wstrzemięźliwość mówi o panowaniu nad siłą życia i wysiłku osoby zmierzającym do zaniechania pożycia małżeńskiego. Dziewictwo oznacza stan życia osób poświęconych Bogu, które nigdy nie podejmowały współżycia właściwego w małżeństwie. Czystość jest określana jako panowanie nad swoją płciowością. Dotyczy ona zarówno związku małżeńskiego, dlatego mówimy o czystości małżeńskiej, jak również księży żyjących w celibacie, czy osób zakonnych żyjących w dziewictwie oraz wdów.
Zabierając dziś głos na temat czystości, dziewictwa i celibatu trzeba również pamiętać o sytuacji, w jakiej toczy się dyskusja. Żyjemy w czasach wielkiego wpływu na nasze myślenie psychologii zdeterminowanej przez psychoanalizę freudowską, która redukuje człowieka do popędu seksualnego. Ten kierunek psychologiczny utrzymuje, że popęd jest tak zasadniczy w życiu człowieka, iż nierealizowanie go prowadzi do zahamowań. Przy takim założeniu dyskusja na temat celibatu stawia wszystkich jego zwolenników na przegranej pozycji. Celibatariusze są dziś podejrzewani o różne kompleksy, nienormalność czy też braki w dziedzinie dojrzałości emocjonalnej. Obrońców celibatu uważa się zaś za ludzi o ograniczonych horyzontach myślowych, którzy nie rozumieją współczesnego człowieka i bezmyślnie powtarzają poglądy Papieża. Nawet w poważnych opracowaniach wyciąga się przykłady niewierności celibatowi nie wnikając w istotę problematyki. Odrzuca się z góry argumenty i środki, jakie wypracowała tradycja chrześcijańska, poddając je krytyce historycznej.
Czystość, dziewictwo i celibat należą do największych skarbów duchowych Kościoła. Ukazują wielką wartość Królestwa niebieskiego zapoczątkowanego wraz z przyjściem Syna Bożego na ziemię, które swoje dopełnienie znajdzie w czasie ostatecznym. Są darami odsłaniającymi tajemnicę czystej i niepodzielnej miłości Chrystusa do Kościoła-Oblubienicy, za którą oddał swoje życie. Refleksja nad nimi musi stale odwoływać się do doświadczenia wiary, by nie utracić ani przez chwilę perspektywy nadprzyrodzonej.
Sens czystości chrześcijańskiej, dziewictwa i celibatu podjął na nowo w XX wieku Sobór Watykański II podkreślając, że wartości te należą do samej istoty Kościoła. W Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium czystość, obok ubóstwa i posłuszeństwa została ukazana jako droga doskonałego naśladowania Chrystusa i dążenia do świętości, czyli zjednoczenia z Bogiem przez miłość (LG 39-42). Teologia czystości została przedstawiona w Dekrecie o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis, który ukazuje czystość jako dar łaski dający wolność serca, by całkowicie poświęcić się dla miłości Boga i bliźnich. Sobór w Dekrecie o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis podjął również problem celibatu, przypominając, że "doskonała i dozgonna powściągliwość" upodabnia kapłanów do Chrystusa i staje się źródłem miłości pasterskiej oraz duchowej płodności (PO 16).
W duchu Soboru Watykańskiego II bronił celibatu papież Paweł VI w encyklice Sacerdotalis caelibatus (1967) podkreślając jego wartość jako źródło duchowej płodności i znak rzeczywistości nadprzyrodzonej, której nie można sprowadzić do doświadczenia zmysłowego.
Myśl Soboru Watykańskiego II na temat czystości, dziewictwa i celibatu rozwija Jan Paweł II w swoich dokumentach o życiu zakonnym: Adhortacja Vita consecrata (1996), Redemp-tionis donum (1984) i o kapłaństwie: Adhortacja apostolska Pastores dabo vobis (1992). Ojciec Święty zebrał dorobek tradycji teologicznej Kościoła ukazując wartość celibatu w kontekście trudności człowieka narażonego na niebezpieczeństwa współczesnego świata, szczególnie w dziedzinie przekazywania życia i seksualności.
Myśl Papieża zachęca do rozwijania teologii czystości, dziewictwa i celibatu oraz szukania wzajemnych powiązań istniejących między nimi. Całościowe spojrzenie na te dobra, zaproponowane przez Chrystusa i strzeżone w Kościele pomoże jeszcze głębiej wniknąć w ich naturę i nimi żyć.
W niniejszym opracowaniu proponujemy spojrzenie na czystość, dziewictwo i celibat w kontekście Pisma Świętego, nauczania Kościoła na przestrzeni historii ze szczególnym uwzględnieniem współczesnego Magisterium zawartego w wypowiedziach Soboru Watykańskiego II, papieża Pawła VI i Jana Pawła II. Ze względu na popularny charakter pozycji zastosujemy uproszczony sposób dokumentowania naszych analiz w przypisach.